sổ tay văn nghệ: Nghĩ Đôi Chut́ Về Truyện Ngăń ( 7 )

Một điều rất dễ nhận ra là khi bạn đọc một bài thơ có ấn tượng mạnh, hoặc xem một truyện ngắn ưa thích, bạn cảm thấy hấp dẫn và đọc liền một mạch từ câu mở đầu bài thơ đến câu cuối; hay đọc mải miết từ đoạn mở đến đoạn kết truyện ngắn. Có những bài thơ và vài truyện ngắn “quyến rũ” kiểu như thế, một quyến rũ làm người đọc bâng khuâng... như chợt thoáng nhìn người mình yêu bước nhẹ ngoài khung cửa, chưa kịp nói đôi lời thì người tình trong mộng đã bước vội lảng xa. Cái kỷ ảnh luyến nhớ đó thường đến với những người đọc thơ đọc truyện, khi họ đọc bài thơ nhiều kỷ niệm êm đềm hoặc đọc một truyện tình nhiều ngang trái. Liệu đó có phải là vẻ kiều diễm của văn học, có phải là tâm tình chia sẻ hiện lên trang sách làm người đọc lòng dạ xốn xang? Họ gấp trang thơ, trang sách lại và chợt cảm thấy tâm hồn lành mạnh và lâng lâng với niềm vui mới.
Những tác phẩm đạt đến mức hấp dẫn kể trên, thường được đánh giá là sản phẩm tinh thần vô giá. “ Văn học có thể làm được nhiều việc... Nó có thể chià bàn tay thân ái... giúp ta hiểu thêm về thế giới và giúp ta sống còn.” Một cây bút nổi tiếng đã đưa ra một nhận xét chí lý!
Nếu như bạn nhận ra giá trị văn chương thuộc loại “có chất”, “có hạng” - hẳn nhiên các giá trị ấy sẽ đem đến với bạn niềm vui và cả hạnh phúc- đúng như câu danh ngôn: “Bạn ưa thích sách lắm ư? Đó là bạn hạnh phúc suốt đời.” Tuy nhiên, ở đời và ở quốc gia nào cũng thấy, bên cạnh các cuốn sách hay cũng có luôn nhiều cuốn sách dở, thực tế “vất đi thì tiếc, mà đọc thì không vô” nhiều bạn đọc từng nói đến. Một trong những người yêu quí sách, một hôm đọc quyển sách vừa mua về, nhưng chỉ đọc được vài trang đành bỏ và chẳng sao đọc lại cuốn sách. Một bạn nữa tâm sự:“Mới đọc một, hai dòng đã thấy quá ớn. Chẳng còn hiểu tác gia này viết về cái gì! Một hai dòng đầu đã mang con bài chủ nghiã ra hù dọa, lý luận kiểu lỗi thời. ”Còn ‘ông bạn’ nhiều tuổi thân thiết, phán: “Sách có hai loại: một loại sách để nơi đầu giường, thường mỗi năm đọc lại một đôi lần; còn một loại sách, mỗi lần chuyển nhà lại phải vứt bớt, bởi ngay trang đầu đã rất khó’nhai’!”
Qua đó, người ta biết, đoạn mở tác phẩm rất quan trọng, nó có thể ”kéo” bạn đọc về phiá tác giả và cũng có thể làm kẻ đọc sách chẳng còn mấy quan tâm đến cuốn sách, còn tên tác giả cũng biến mất luôn, chẳng còn dịp nào nhớ đến. Một tác phẩm văn học sau khi in ấn và xuất bản thường xuất hiện trong đời theo hai chiều hướng, chiều đi và chiều đến, có thể nó đến với niềm hân hoan của người đọc thường đón đợi, và nó có thể đi, đi mãi để tìm độc giả.
Sức hấp dẫn của một tác phẩm văn chương quyết định sự sống còn tác phẩm, nói cách khác tác phẩm văn học trước hết phải hay, kể cả các tác phẩm chuyển ngữ. Đặc biệt phần đầu hoặc vài trang đầu có mệnh hệ sinh tử với tác phẩm. Đoạn mở truyện hoặc vài trang thơ đầu, thường được tác giả chăm chút cẩn thận, ít ra cũng gợi mở vài điều làm người đọc quan tâm và với nghệ thuật tìm cách “bắt chuyện” với độc giả, dần dà lôi cuốn sức chú ý kẻ đọc với thể văn nửa đùa nửa thật, hoặc giả nói thật chẳng sợ mất lòng. Tuy vậy nhưng phải là tác giả giỏi tay nghề mới có bản lĩnh tìm ra thể văn hợp lý để đàm đạo, bởi trong số nhiều bạn đọc, có không ít những độc giả kỹ tính và am hiểu...
Vài tình tiết ngoài đời nói trên nhằm giúp hiểu thêm về bút pháp vài nhà văn tên tuổi khi họ khởi đầu một truyện ngắn. Dẫu một truyện ngắn có thể chia làm nhiều phần -(phần đầu, phần giữa và phần kết / có truyện lại ’lơ lửng’, không có phần kết..)- tác giả truyện ngắn, dù đó là cây bút chuyên viết truyện ngắn, hình như mỗi khi viết một truyện ngắn mới, vẫn phải loay hoay với phần đầu, đoạn mở tác phẩm. Vì, theo lời một nhà văn từng chủ nhiệm tạp chí Sáng Tạo (1956) và chủ nhiệm tuần báo Nghệ Thuật (1963) tại Sài Gòn, thì “một nhà văn viết một trăm truyện ngắn hay, 100 truyện đó phải hoàn toàn khác biệt nhau.”( Mai Thảo)
Bạn đã viết được mười chín truyện ngắn... (có thể một nửa số đó thật hay, và một nửa chỉ hay vừa vừa chẳng hạn..), nhưng viết đến truyện ngắn thứ hai mươi, hẳn nhiên vẫn thấy khó viết nơi mở truyện. Tại sao ư? Bởi, hiểu ra lời nhận xét của nhà văn Mai Thảo và để có thêm một truyện ngắn thuộc loại “hay”, cần có sự khác biệt hoàn toàn với các truyện ngắn từng viết. Đoạn nhập đề truyện ngắn mới này, do khác hẳn mười chín truyện viết trước nên cần nghĩ suy nhiều, rõ ràng cần có ‘vốn liếng’ mới, chẳng lẽ cứ bổn cũ soạn lại, ‘xào xáo nấu cháo băm viên” như dân trong nghề thường mô tả các kiểu cách tự lặp lại mình. Một điều tối kỵ với văn nghệ sĩ là tự lặp lại mình, dù ở trong các môn nghệ thuật khác nhau. Thêm cách đánh giá của vài chuyên gia trong nghề có thể nghiêm khắc hơn nhưng cần thiết và bổ ich với ai theo đuổi nghệ thuật, chợt nhớ đến lời nhận xét của một gia sư âm nhạc khi nghe một ca sĩ hát thử giọng, nói đại ý: “ Giọng hay nhưng không biết nghề!”
Quá trình hình thành phong cách một văn nghệ sĩ, thường trải qua nhiều đoạn đời, có rủi có hên, có sư có sách (có thày dạy nghề hoặc có sách vở để tập luyện nghề theo đuổi), hay tự nhận biết, hiểu ra những tinh tuý trong nghề của những người lớp trước. Với người cầm bút, đặc biệt với các cây bút viết truyện ngắn, nhận xét của nữ nhà văn Nguyễn Thị Thụy Vũ (sinh năm 1939 tại Vĩnh Long), rất hữu ích và rất hiểu biết nghề văn: “Truyện ngắn khó viết hơn truyện dài vì tư tưởng lẫn cảm hứng chỉ được diễn tả trong một khuôn khổ ngắn. Người viết phải cô đọng tư tưởng... Truyện ngắn đòi hỏi người viết nhiều sự tính toán về phần kỹ thuật sắp xếp tình tiết...”( Theo Những Truyện Ngắn Hay Nhất Của Quê Hương Chúng Ta / Hai Mươi Năm Văn Học Miền Nam 1954-1973 )
Nhà văn Nguyễn Thị Thụy Vũ, từng viết truyện ngắn, truyện dài, tiểu thuyết. Có nhiều tác phẩm trong các tạp chí Bách Khoa, Văn, Nghệ Thuật..(Sách đã dẫn)
*
Trong cuốn Nghề Viết Văn của học giả Nguyễn Hiến Lê, tác giả viết vài dòng nơi Chương IV: “Công việc đầu tiên và quan trọng nhất của nhà văn là tìm ý.” Và một trong các lời khuyên của Nguyễn Hiến Lê: “Thuật mô tả là thuật đầu tiên của mọi người cầm bút.”
“Mô tả”, có nghĩa là “tả theo mắt thấy tai nghe.” Còn “Thuật”, được biết là “... cách thức, mẹo mực, việc làm có tính kỹ và có đặt cách thế tỉ mỉ để thực hiện...”(Theo Từ Điển của Nhà Sách Khai Trí / Tác Giả Lê Văn Đức..)
Đọc qua cách diễn nghiã vừa tham khảo, người ta chợt băn khoăn, thì ra với những người cầm bút cũng cần biết nhiều thứ, như... “cách thức”, và ...“đặt cách thế tỉ mỉ để thực hiện.”
Theo cách luận của học giả Nguyễn Hiến Lê về “Thuật mô tả”, người ta biết thêm công việc của giới cầm bút, trong đó có nhà thơ hay nhà văn là các ‘nhà’ bận rộn đầu hôm sớm mai, công việc chẳng dễ chút nào, và thường thức khuya dậy sớm, để lo cho đứa con tinh thần, rất ít nhà văn nhà thơ ăn ngon, ngủ kỹ khi mà tác phẩm đang trong thời kỳ ‘thai nghén’! Đã có ai đó than rằng: “Thơ viết chưa xong, đầu đã bạc”; và “Văn nghĩ chưa ra, gà đã gáy!”… “Chời ơi là Trời! Cái nghiệp làm khổ cái thân...”
Nghĩ cho cùng, đây vừa là cái nợ trong đời và cũng là cái duyên trong đời của văn nghệ sĩ. Đôi khi, cái duyên không hiển lộ ra ngoài, mà như đời trước đã phán: “Duyên hay, thường lặn vào trong. Còn ai duyên dở, lại bong ra ngoài.” Còn khoản nợ trong đời, lẽ đương nhiên, bất cứ văn nghệ sĩ đâu đó đều còn nợ với người mến mộ, nợ kiểu như lời trong bài hát của nhạc sĩ Anh Bằng:
“Anh còn nợ em...
Anh còn nợ... em !”
Một cái nợ, nói theo ngôn từ mộc mạc, đúng là cái nợ... trăm năm.
....................

*
Vân Võ Hoài Phương

================

sổ tay văn nghệ

Chủ Nhật, 25 tháng 9, 2011

Nghĩ Đôi Chut́ Về Truyện Ngăń ( 7 )

Không có nhận xét nào:

Nhãn

Giới thiệu về tôi